Wat is de essentie van creativiteit? Ik zou zeggen: ‘te zien dat iets ook anders kan’, of: ‘te zien dat iets ook iets anders zou kunnen zijn’. De peuter die na een aantal happen zijn boterham demonstratief voor zich houdt en uitroept: “Kijk! Het is een stoel!”
Tegenover creativiteit staat rechtlijnigheid. Als ik als kind uit school kwam en mijn moeder had afgestoft, dan liep ik het hele huis door om alle schilderijtjes weer precies recht te hangen.
Iedereen heeft van beide uitersten wel iets in zich.
Het was in Lelystad bij de Bataviawerf. Ze had zich omgekleed (of ‘uitgekleed’ – zo u wilt) in mijn auto, want het waaide koud en we hadden al een beetje bekijks. Behoedzaam en wankel daalde ze af naar het wilde water over de grote, spekgladde keien. De dunne doek om haar lijf en haar lange blonde haren wapperden en dreigden haar als een zeil mee te sleuren of op zijn minst te doen uitglijden en vallen. Ze kromde haar tenen voor meer grip.
Evenwicht, 60 x 60 cm, € 1100,-
Niet lang voor ik aan het schilderij begon dat deze situatie moest verbeelden had ik een vorig werk gemaakt op een vierkant doek, dat ik in ruitvorm had opgehangen zodat het groter zou lijken: breder en hoger. Voor dit werk dacht ik: waarom het doek dan niet scheef gehangen voor ik begin? Onder een lichte hoek? Dat zou – mits er een duidelijke horizon is – het gevoel van ‘moeizaam het evenwicht bewaren’ mooi kunnen versterken. Ongebruikelijk misschien, maar dat is de kern van originaliteit. Waarom zou een schilderwerk per se een rechthoek moeten zijn die als een wiskundige wetmatigheid loodlijnen volgt?
Dit schilderij brengt duistere dwangmatige impulsen bij mensen boven. Het heeft al op allerlei verschillende locaties geëxposeerd gehangen en overal gebeurde hetzelfde. Van iedere tien kijkers is er tenminste één die alle ongeschreven fatsoensregels botweg doorbreekt. Tenminste één die bijna onbewust met zijn of haar vingers de lijst grijpt en eigenhandig het doek een slagje probeert te draaien. Dat is nog knap lastig, want ook de ophangdraad aan de achterkant heb ik uiteraard onder een hoek bevestigd. Bovendien loopt dan het water weg.
Kunst beweegt zich in het erotische spanningsveld tussen behagen en verwarren. Als je als kijker niets herkent of enkel geïrriteerd wordt door wat je niet wil zien, dan kun je daar niets mee. Als alles wat je ziet bekend en mooi en prettig is, dan spreken we van kitsch. Ergens daar tussenin gebeurt het.